De 1e Watermanlezing vond plaats op dinsdag 16 november 2021 in Madurodam te Den Haag. Deze eerste lezing werd verzorgd door de naamgever zelf: Ronald Waterman. Daarnaast blikte Jan Helder kort terug als scheidend voorzitter van de Provinciale Adviescommissie Leefomgevingskwaliteit (PAL).
Wij Nederlanders zijn altijd actief geweest op het grensvlak Water / Land.
Als nieuwe fase in die waterbouwkundige traditie geldt duurzaam kust- en deltabeleid via Bouwen met de Natuur, waarbij meer dan voorheen gebruikt wordt gemaakt van in de natuur aanwezige materialen en de krachten en interacties die daarop werkzaam zijn.
Voor de eenvoud maak ik gebruik van twee symbolen: het vierkante symbool geeft weer land / zand en zee / water. Verder zijn aangegeven het transport van zand van de kust af door erosie en langzame aangroei in rustiger perioden. En we hebben te maken met een netto zandtransport langs de kust. Zo zijn in dit symbool aangegeven de materialen en krachten.
Het tweede, bekende yin-yang symbool, geeft het uiteindelijke doel weer, namelijk integratie van land in zee en van water in het nieuwe en oude land in de vorm van meren, lagunes, havenbekkens en zoetwaterlenzen onder de duinen. Daarbij wordt gestreefd naar een nieuwe, flexibele dynamische evenwichtskustlijn van een zekere curvatuur, met een kleine onderhoudsfactor in de vorm van een periodieke zandsuppletie en met een minimum aan harde zeewerende elementen, alleen op die plaatsen waar erosie sterk domineert en waar sprake is van haveningangen. Dus wat de Hollandse kust betreft niet dominant dammen en dijken als bolwerken tégen de zee, maar duinen en stranden in harmonie mét de zee.
Wij gaan uit van het losse beweeglijke materiaal zand van fijn naar grof en de krachten, invloeden en interacties die daarop werkzaam zijn. Men zou denken dat is een oneindig aantal, maar het zijn er slechts 10 en ik noem ze:
- getijdenbeweging (eb en vloed)
- golven
- zeestromingen, anders dan getijden
- zwaartekracht
- wind
- rivieruitstromingen als kracht en leverancier van sediment en zoet water
- regen
- zon
- interactie duinen-vegetatie, want de wortelsysteem van de vegetatie zoals helm en biestarwegras, houden het zand vast en in slibrijke tropische gebieden passen we mangrove toe
- dan is er nog de complexe interactie tussen marine organismen als micro- en macro-algen, zeegras en zelfs weekdieren en wormen in relatie tot zand en slib, die gezamenlijk een bijdrage leveren aan de stabilisatie van de natte vooroever.
Nederland heeft drie typen kust:
- de Waddenkust
- de gesloten, gesegmenteerde kust tussen Hoek van Holland en Den Helder met vijf geologisch jonge duinwiggen met tussengelegen zwakke plekken, namelijk de oude Maasmond, de oude Rijnmond, de IJmond en de Hondsbosche & Pettener Zeewering
- de estuarine kust in overgangsfase tussen Hoek van Holland en België met de zogenaamde koppenstructuur: de kop van Goeree, de kop van Schouwen-Duiveland, de kop van Walcheren met kleine insnoering, terwijl we in dit kustvak al vanuit België met een dominante zuid-westelijke kustoriëntatie te maken hebben.
Bouwen met de Natuur is onverbrekelijk gekoppeld aan een integraal multifunctioneel kust- en deltabeleid om zo een antwoord te geven op de vraag: Hoe kunnen wij een hele serie bestaande en komende problemen in onderlinge samenhang tot een gewogen oplossing brengen in relatie tot het bestaande achterland enerzijds en de aangrenzende zee anderzijds, onder het creëren van meerwaarde? Het betreft 21 hoofdfuncties en daarvan afgeleide functies. Uiteindelijk moeten wij ook kijken naar de financiering van een project.
Als wij overwegen om land in zee te integreren moeten wij ons realiseren dat de zee belangrijk is voor inspiratie, beleving, natuur, duurzame visserij, scheepvaart en andere activiteiten, zoals windmolenparken en voorzieningen. Dus we moeten zorgvuldig te werk gaan. Dat betekent dat we aandacht moeten besteden aan tal van functies in al hun ingewikkelde samenhang.
Terwijl wij zeewaarts kijken moeten wij ook landinwaarts onze blik richten waar al heel veel functies zijn. Die verzameling van functies in al hun onderlinge samenhang hebben wij weergegeven in pictogrammen in de vorm van postzegels, omdat we bij postzegels denken aan een serie, een verzameling.
(De postzegels zijn in detail beter te zien door onderaan deze pagina de presentatie te downloaden)
Het gaat uiteindelijk om flexibele masterplannen die in fasen, segment na segment, kunnen worden uitgevoerd. Deze benadering heeft geleid tot een hele serie plannen voor de Hollandse kust, waarvan inmiddels 12 geheel of partieel zijn uitgevoerd met een totale oppervlakte van ruim 3.500 ha. Het voorlopige sluitstuk vormt de vastgestelde Studiezone Kustontwikkeling Scheveningen - Hoek van Holland en de zone Katwijk - Noordwijk.
Vanaf 1980 heb ik dit concept in binnen- en buitenland verder ontwikkeld en vorm gegeven, mede geïnspireerd door het werk van mijn gewaardeerde voorgangers Ir. Honzo Svasek en Prof. Dr. Ir. Jan Agema.
Beginnend in de zeventiger jaren komen deze kustversterkings- en uitbreidingsprojecten in de film ‘Building with Nature’ aan bod. Ook enkele mogelijke toekomstige ontwikkelingen op diverse plaatsen langs de kust worden getoond. De documentaire is hier te bekijken.
KLIMAATVERANDERING
Bouwen met de Natuur is een belangrijk instrument voor duurzame kustontwikkeling, mede in relatie tot klimaatverandering, zich uitend in voortgaande zeespiegelstijging, hogere frequentie en intensiteit van stormvloeden en in het achterland een hogere frequentie en intensiteit van regenval, afgewisseld met periodes van droogte, met daarnaast bodemdaling.
De veiligheid is dus in het geding. In die kwetsbare, dichtbevolkte kust- en deltagebieden geldt bovendien zonder uitzondering, dat daar de ruimte om te wonen, te werken, te recreëren en voor infrastructuur schaars is. Zo ook in Zuid-Holland, in het bijzonder in de omgeving van de zuidelijke vleugel van de Randstad. Bovendien streven wij naar behoud, zo mogelijk uitbreiding, van milieu-, natuur- en landschapswaarden.
Er is een volstrekte analogie tussen
• Levende Kusten - Ruimte voor de Kust
• Levende Rivieren - Ruimte voor de Rivier
• Levende Delta’s - Ruimte voor de Delta
Naast ‘Bouwen met de Natuur’ speelt ‘Aquapunctuur’ een belangrijke rol. Aquapuctuur is gericht op de optimale benutting, aanpassing, beheer en beleving van binnenlandse waterwegen en hun waterfronten.
Waar het in dit geval uiteindelijk om gaat is kustontwikkeling ten dienste van
- Veiligheid
- Grootschalige natuurontwikkeling met recreatief medegebruik, inclusief de zeewaartse uitbreiding van het nieuwe Nationaal Park Hollandse Duinen
- Versterking van het metropolitane vestigingsklimaat
- Specifieke ontwikkeling van Hoek van Holland, Scheveningen en zone Katwijk - Noordwijk
- Innovatie onder gebruikmaking van de derde dimensie - hoogte en diepte, en de vierde dimensie - recycling van functies
Ik wil afsluiten met zes citaten:
“Een volk dat leeft bouwt aan zijn toekomst” – Lely
“Scheppend Denken - Schouwend Doen” – motto KIVI
“Wie niet in dromen geloofd is geen realist” - Ben Goerion
“ Dromen zijn niet om je in slaap te sussen maar om je wakker te schudden” - Magritte
“ De grote uitdaging van de 21e eeuw is het ontwikkelen en implementeren van methoden, die tegelijkertijd de economie versterken en het milieu verbeteren” - R.E.W.
En bij tegenslag, bedenk dat “Geen spoorlijn komt tot stand zonder dwarsliggers”
Dr. Ir. Ronald E. Waterman MSc
Deze presentatie kan hier worden bekeken.